Rætt við Benedikt Gunnarsson listmálara

Í tilefni listahátíðar hugðumst við fjalla um kirkjulist á síðunni í dag. Ég gekk því á fund Benedikts Gunnarssonar listmálara, sem skreytt hefur tvær kirkjur steindum gluggum, kirkjuna í Keflavík og Hábæjarkirkju i Þykkvabæ. Í báðum þessum kirkjum hafa gluggarnir orðið söfnuðunum og öðru kirkjufólki til mikils yndis og á sama hátt er því eflaust farið, þar sem aðrir listamenn hafa lagt sig fram um kirkjuskreytingu. Benedikt sagði:

Í Keflavíkurkirkju er um alla gluggana að ræða eða 18 talsins. Í tengslum við afhendingu glugganna 1977 var efnt til hátíðarguðsþjónustu, sem enn er í fersku minni.

Gluggarnir í kirkjunni í Þykkvabæ voru afhentir 1982. Helgistund sú, sem efnt var til í því sambandi, er meðal gleðiríkustu stunda, sem ég hefi átt í kirkju.

Hér skal þess getið að fyrrnefndir gluggar eru unnir á gler í mósaikverkstæði Oidtmannsbræðra í Linnich í Þýzkalandi.

Það væri gaman að fá hugmynd um það hvernig svona gluggar verða til í huga listamannsins.

Þessu er ekki auðsvarað. Tilurð sérhvers listaverks á sér margþættar rætur. Nú ber að hafa í huga að steindir gluggar og mósaikverk t.d. eru byggingarfræðileg listform, verkin eru hluti byggingarinnar og taka mið af stílgerð hennar. Þess vegna hefst frumvinna listaverks í kirkju eða hverri annarri byggingu á staðnum, í réttu umhverfi, réttri birtu o.s.frv. Landfræðilegir þættir og mannlíf á staðnum geta einnig komið við sögu í hugmyndaleitinni.

Í 1 . Mósebók fann égt.d. texta, sem ég myndgerði með tilliti til aðalatvinnuvegar Þykkbæinga. Gluggarnir byggja allir á biblíulegum viðfangsefnum. Biblían, sálmabókin, passíusálmarnir og fleiri hliðstæð rit voru þungamiðjan í hugmyndaleit minni. Af hverjum glugga gerði ég rúmlega 20 teikningar unz endanlegu formi hugmynda var náð. Þetta er seinleg vinna og er ekki eingöngu framkvæmd við teikniborðið.

Maður tengist m.a. ákveðnum hugmyndaheimi, trúarlífsheimspeki og skáldskap og reynir að fella þessa þætti að eigin myndstíl. Á kirkjulistarsýningunni á Kjarvalsstöðum 1983 sýndi ég m.a. hluta þróunarferils nokkurra hugmynda, sem síðar urðu að veruleika og eru nú til heimilis í kirkjunni í Þykkvabæ.

Ég hef séð að þú átt mikið samstarf við heimafólk um listaverkin, sem þú vinnur í kirkjurnar. Er gott eða erfitt að eiga í þessu samstarfi?

Í sambandi við gluggamyndagerð mína í þessar tvær kirkjur, Keflavíkurkirkju og Hábæjarkirkju, skal þess getið að í báðum tilfellum voru það kvenfélög safnaðanna, sem stóðu fyrir framgangi mála og báru alla fjárhagslega ábyrgð. Hér er því enn eitt lýsandi dæmi um hugsjónabaráttu og atorku íslenzkra kvenfélaga. Ekki má gleyma prestum viðkomandi safnaða, sem ætíð eru tengiliðir safnaðarfólks og listamanna í málum sem þessum. Þeir annast ýmiss konar skipulagsstörf, leggja faglegt mat á hugmyndir listamanna, miðla upplýsingum og fræðslu. Inn í þessa samstarfsmynd fellur að sjálfsögðu safnaðarheildin.

Hvernig finnst þér að skilja verk þín eftir í kirkjunni?

Gluggarnir eru helgaðir kirkjunni. Ég skildi þá raunar ekki eftir því þeir eru enn í hjarta mínu. Þeir eru miðlun hugsýna og boðskapar, sem ég virðist hafa verið beðinn að færa þeim, er sjá vilja. Gildi þeirra ræðst af því hvort þeir megna að skila hlutverki sínu.

Hvað hvetur þig til sköpunar á sviði kirkjulistar?

Sömu öfl og knýja mig áfram í almennri myndgerð. Sömu öfl og knýja mig til átaka við gerð stórra verka í verksmiðjur og skóla. Þó er þarna um töluverðar fagurfræðilegar áherzlubreytingar að ræða þar sem góð þekking á hugmyndafræði, táknmyndaheimi og myndlist kristninnar er forsenda sköpunar vitræns verks fyrir kirkjuna. Gluggamyndir þær, sem ég hef gert í kirkjur, eru pöntuð verk. Listsköpun er stöðug leit, e.t.v. aðeins leit að eigin innri kröftum og þeim möguleikum, sem þessir kraftar megna að leysa úr læðingi með nýrri tækni, nýjum viðhorfum.

Ég hef oft unnið verk með trúarlegu inntaki til að kanna og rækta vissa þætti túlkunarhæfni minnar. Slík verk má með nokkrum rétti kalla trúarlega list svo fremi þau standist aðrar myndfræðilegar kröfur. Í öllum heilsteyptum, persónulegum listaverkum er innbyggður trúarlegur þáttur þótt höfundar telji sig litla sem enga trúmenn. En hér erum við komin að trúarheimspekilegu og listfræðilegu máli, sem gaman væri að ræða síðar.

Myndlistin í kirkjunni er hluti af öllu því, sem fer þar fram. Hvernig finnst þér þessi tengsl vera?

Myndlistin tengist predikuninni og öllu helgihaldi kirkjunnar beint og óbeint. Hún hvetur manninn til hugleiðinga um kristin lífsviðhorf, um dýpstu rök tilverunnar og um stöðu mannsins í veröldinni. Hún glæðir fegurðarskyn og færir manninn þannig nær Guði. Í guðsþjónustunni getur presturinn auðveldlega skírskotað til inntaks mynda í kirkjunni og vakið kirkjugesti til vitundar um hlutverk listar í kirkjunni. Altaristafla flytur boðun. Listfræðsla er forsenda þess að list og trú geti unnið saman að boðun kristinna lífssanninda.

Og eins og sagt er í viðtölum, Benedikt, hvað viltu segja að lokum?

Kynni mín af þessum málum hafa sannfært mig um þörfina á áframhaldandi gerð listaverka fyrir kirkjuna, þar sem nýjar og ferskar hugmyndir fá að dafna í lifandi trú. Á þessu sviði er ný öld að ganga í garð á Íslandi. Ég vil í lokin bera fram þá ósk að kirkjan megi áfram vera það afl í íslenzkri menningu, sem hún ætíð hefur verið, og nýti sér mátt listarinnar í sókn sinni og baráttu fyrir kristinni trú og fyrir verndun lífs á jörðu hér.